Taklidi: Te ndjekurit e një muxhtehidi

Islami është si një kala, a kështjellë, e mbrojtur vazhdimisht prej rojtarëve të armatosur, brenda mure të saj të trashë e të padepërtueshëm, përpos një portë të vetme të mbrojtur mirë, dhe një urë lëvizëse qe hapet mbi një hendek disa metra të gjerë, të mbushur me krokodilë, e që nuk mund të kapërcehet. Si mund ta shkatërrosh një popull të tillë, të mbrojtur rreptë prej ligjeve të shpallura dhe rregullave të pranuara me sinqeritet, mirëpo, vetë janë me pamje të pastër, shpirt të qetë, sjellje modeste dhe ruajtje të kënaqshme?

Islami është një sistem sociopolitik, që nuk kërkon mbrojtje sigurie prej ndjekësve të tij, për shkak të garancisë dhe ruajtjes hyjnore të Ligjdhënësit, Allahut. Është muslimani, ai që kërkon të gjejë mbrojtje për vetveten, muslimani që banon brenda një kalaje a kështjelle, siç është përshkruar sipër, ai, i cili mund ta konsiderojë veten të sigurt prej sulmeve të armiqve jashtë atij strehimi, por është vazhdimisht i ndjeshëm ndaj pëshpërimave djallëzore të forcave djallëzore brenda asaj ndërtese.

Për sa kohë muslimanët janë modestë dhe nderues ndaj të parëve të tyre dhe dijetarëve të tyre të drejtë, ata do të mbetën të bashkuar, të palëkundur e fitimtarë. Por nëse egoja (nefsi) i tij trazohet përbrenda një personi, dhe ana e tij djallëzore fillon të marrë kontrollin, ku atij i dobësohet respekti për dijetaret e Islamit, dhe kjo bën që ai ta konsiderojë vetën si të barabartë me ta në nivelin e dijes, aftësinë skolastike, kompetencën në fetva-dhënie, [1] kualifikimin për ixhtihad, [2] dhe formimin e medhhebit, [3] të tij personal, etj., atëherë çfarë ka më të kënaqshme për armiqtë e islamit, se sa përpjekjet e këtij personi i cili banon me muslimanët, brenda kështjellës Islame? D.m.th., që, asnjë skemë tjetër më e shkëlqyer s'do të mund të ishte projektuar, se sa krijimi i miliarda "mini-medhhebeve", nga një për secilin musliman, dhe ata, (armiqtë e islamit) të shikojnë se si Umeti Musliman copëton dhe shkatërron vetën e tij.

Shumë "dijetarë" të rinj kanë propaganduar braktisjen e dijetarëve autoritarë dhe hedhjen e "prangave të taklidit", [4] duke formuar kështu shkollat e tyre të pavarura të autoritetit juridik, më i spikaturi nga ta Muhamed Abdu dhe Muhamed Reshid Rida, [5] të cilët konsiderojnë taklidin mëkat, e ka edhe të tjerë që shkojnë aq larg sa ta konsiderojnë atë shirk (politeizëm)!

Me poshtë vijon një përpjekje modeste për të sqaruar keqkuptimet që mund të kenë kapluar mendjen e muslimanëve në lidhje me taklidin dhe ndjekjen e rregullave ligjore të një shkolle të veçantë në kontekstin e temave islame të ndryshme.


Burimet e Ligjit Islam

Parimisht ka katër burime kryesore të Ligjit Islam për të cilat është rënë dakord me konsensus të dijetarëve musliman, dhe këto janë: Së pari - Kur'ani, së dyti - Sunneti i të Dërguarit të Allahut (salallahu alejhi ue selem), së treti - Ixhmaja (konsensusi i dijetarëve rreth një vendimi), së katërti - Kijasi (analogjia). Rëndësia e këtyre burimeve vjen pikërisht me këtë renditje (Kur'ani, Sunneti, Ixhmaja dhe Kijasi) gjatë nxjerrjes së një vendimi për çfarëdo çështje, burimet përkatëse duhen konsultuar në të njëjtën mënyrë.

Për shembull, nëse nevojitet rregulli për ndonjë çështje, atëherë së pari duhet konsultuar Kur'ani i shenjtë. Nëse aty nuk gjendet diçka specifike, atëherë do të kërkohet në Sunnetin (thëniet, veprimet, apo miratimet e heshtura) të të Dërguarit të Allahut (s.a.v.s.). Nëse nuk gjen zgjidhje tekstuale të çështjes së tij në Sunnetin e Pejgamberit, atëherë do të kërkohet për dëshmi historike për ekzistimin e konsensusit të dijetarëve musliman në atë çështje. Nëse as aty nuk ekziston argument i tillë, atëherë aplikohet kijasi (ose ixhtihadi, i cili është termi më i gjerë) në këtë çështje, por vetëm nëse është i kualifikuar për një gjë të tillë.

Dëshmia për këtë (që u tha) më sipër, gjendet në Hadithin e transmetuar prej Muadh ibn Xhebelit, kur i Dërguari i Allahut e dërgoi atë në Jemen dhe e pyeti se si do të gjykonte, ai u përgjigj: "Me librin e Allahut". Pejgamberi e pyeti: "Çfarë nëse nuk gjen aty (vendimin)"? Ai u përgjigj: "Atëherë me Sunnetin e të Dërguarit të Allahut". Pejgamberi pastaj e pyeti: "Çfarë do besh nëse nuk gjen (as aty për vendimin)"? Ai u përgjigj: "Do përdor arsyetimin tim". Atëherë Pejgamberi e preku lehtë në gjoks dhe tha: "Falënderimi i takon Allahut që ka mundësuar lajmëtarin e të Dërguarit të Allahut, me atë që i Dërguari i Allahut është i kënaqur". [6]

Sejidina Muadh ibn Xhebeli (r.a.) përmendi Kuranin, Sunnetin dhe përdorimin e arsyetimit të tij si mjete për nxjerrjen e ligjit Islam, pa e përmendur Ixhmanë, për shkak të faktit që ajo nuk ishte e nevojshme gjatë jetës së Pejgamberit.

Në një Hadith tjetër, Abdullah ibn Mes'udi transmeton: "Që prej ditës së sotme, kushdo nga ju që ballafaqohet me një çështje, atëherë ai duhet të vendos sipas asaj që gjendet në Librin e Allahut, dhe nëse i vjen atij një çështje që nuk gjendet në Librin e Allahut, atëherë ai duhet të vendos sipas asaj që Pejgamberi i tij ka vendosur. Dhe, nëse i vjen ndonjë çështje që nuk gjendet në Librin e Allahut e për të cilën nuk ka vendosur Pejgamberi i Allahut, atëherë duhet të vendos sipas asaj që kanë vendosur të devotshmit. Nëse i vjen ndonjë çështje e cila nuk gjendet në Librin e Allahut, për të cilën nuk ka vendosur Pejgamberi i Allahut e as të devotshmit, atëherë ai duhet të vendos duke përdorur arsyetimin e tij". [7]

Në këtë Hadith, nxjerrja e ligjeve nga Kurani dhe Sunneti është përmendur në mënyrë eksplicite, po kështu dhe ixhtihadi e ixhmaja, ku më "të devotshmit" mund t'i jetë referuar vetëm Dijetarëve të Islamit të cilët kanë rënë dakord unanimisht në lidhje me ndonjë çështje. Ndjekja e vendimeve të tyre në çështje me rëndësi fetare është e domosdoshme për muslimanët, duke qenë se ixhmaja është burimi i tretë më i rëndësishëm i vendimmarrjes në islam. Për më tepër, ixhmaja ka më shumë peshë së ixhtihadi i një individi, për shkak të numrit të madh të muxhtehidëve që bien dakord mbi të njëjtin vendim, ndërsa në ixhtihad muxhtehidi është i vetëm në vendimmarrjen e tij. Nëse ekziston konsensusi në lidhje me një çështje në Islam, atëherë ixhtihadi në atë çështje do të ishte krejtësisht i gabuar, sepse do të ishte një rebelim kundër shumicës së dijetareve të Islamit. Pjesa më e madhe e Umetit s'mund të jetë gabim, [8] prandaj një rebelim kundër Umetit do të ishte një rebelim kundër Allahut.

Kurani Fisnik na thotë: "O ju që besuat, nënshtrojuni Allahut, dhe nënshtrojuni të Dërguarit dhe përgjegjësve nga ju", (4:59).

Komentuesit e Kur'anit shpjegojnë se në këtë ajet, nënshtrimi ndaj Allahut nënkupton ndjekjen e Kuranit, nënshtrimi ndaj të Dërguarit nënkupton ndjekjen e Sunnetit, dhe nënshtrimi ndaj "përgjegjësve nga ju" mund të nënkuptoj vetëm ndjekjen e vendimeve unanime të dijetarëve të fesë në çështje fetare, d.m.th., të muxhtehidëve (juristëve te shquar). Me ata që mbështesin interpretimin e "përgjegjësve" si "udhëheqës politik", ne biem dakord vetëm për sa i përket aspektit politik, por, aspekti fetar, që është dhe pjesa më e madhe në shoqërinë islame, i përket vetëm Ulemave (dijetarëve fetar) të nderuar. Megjithatë nëse vendimet e liderëve politike janë në pajtueshmëri me rregullat në Islam, atëherë këto vendimet duhet të ndiqen nga masa, por nëse ndonjë nga këto vendime bie ndesh me rregullat ose parimet islame atëherë vendimet e këtyre liderëve nuk do të merren parasysh. [9]

Mund të kuptohet nga shumë ajete të Kuranit Fisnik se ixhmaja dhe kijasi kanë një bazë shumë të fortë në fushën e ligjvënies dhe juridiksionit në Islam. Ligjdhënësi Suprem i ka dhënë njerëzimit një legjislature sa solide aq dhe dinamike, saqë s'do të ishte tjetër veçse budallallëk i plotë nëse do ta linim atë pas dore, e do të ndiqnim dëshirat tona devijuese.

Ixhmaja (Konsensusi) mund të përkufizohet pra si: "Rënia dakord e të gjithë muxhtehidëve të Umetit Musliman në një kohe të caktuar, pas kohës së Të Dërguarit të Allahut, në një çështje të caktuar të Sheriatit". [10]

Që një ligj të miratohet duhet të ketë një konsensus ndërmjet muxhtehidëve të muslimanëve dhe jo një konsensus te ndonjë Tomi, Diku apo Herit. Imam esh-Shewkani shkruan: "Sipas shumicës së dijetarëve, vendimi i njerëzve (të thjeshtë) për konsensus nuk do të merret në konsiderate, (edhepse ky vendim) është në përputhje me, apo në kundërshtim të Ligjit Islam, për shkak te mungesës së tyre të kualifikimit në lidhje me Sheriatin, dhe mungesës së tyre të kuptueshmërisë së argumenteve". [11]

Sipas qëndrimit të Imam Shewkanit, forma perëndimore e demokracisë është e papranueshme, ku çdokush, i shkolluar ose jo, inteligjent ose jo, dhe vetëm sapo të janë në një moshë të caktuar, mund të japin "mendimet" e tyre në një çështje kombëtare, pavarësisht nëse zgjidhja e tyre është në favor të interesit kombëtar apo jo. Një shembull i vonë është referendumi i mbajtur në Francë dhe Holandë qershorin e kaluar, nëse popujt e këtyre vendeve janë në favor, apo kundër, të kushtetutës politike për Bashkimin Evropian, ku shumica dërmuese e të dy vendeve votuan "kundër". Kjo qe një goditje e rende për BE-në. Zhak Shirak, Presidenti francez, shprehu shqetësimin e tij në lidhje me vendimin "e popullit" dhe ndjen keqardhje për mbajtjen e referendumit, duke vendosur që tjetër herë, vendime të tilla kyçe të merren përmes parlamentit.

Në Islam, ne ia lemë çështjet e tilla kyçe të vendosen prej muxhtehidëve.


Çfarë është një Muxhtehid?

Fjala Muxhtehid rrjedh prej fjalës Ixhtihad, e cila në terminologjinë ligjore islame është e përkufizuar si: "Përpjekje e thellë një juristi në nxjerrjen e një rregulli në Sheriatin praktik prej Teksteve Islame". [12]

Muxhtehid, pra është, dikush që është i mësuar në shkencat tradicionale dhe i kualifikuar për të nxjerrë rregulla të sheriatit praktik.

Kualifikimet e një muxhtehidi janë strikte dhe ndihmuese (ang. conducive). Mjeshtrit e mëdhenj të jurisprudencës Islame kanë përgatitur kushtet rigoroze që duhen përmbushur përpara se dikush të mund të arrije gradën e nxjerrjes së rregullave të tilla në sferën praktike. Kushtet që dikush duhet të përmbushë, nëse entuziazmi e çon atë drejt dëshirës për të praktikuar ixhtihad, shkurtimisht, janë:

- Ai duhet të jetë Musliman
- Ai duhet të njeh gjuhën Arabe mjaftueshëm
- Ai duhet të ketë njohuri të mjaftueshme rreth Kuranit dhe shkencave të tij
- Ai duhet të jetë i ditur rreth Sunnetit të Pejgamberit
- Ai duhet të ketë njohuri mbi principet e jurisprudencës Islame
- Ai duhet të ketë njohuri rreth çështjeve mbi të cilat ka një konsensus të dijetarëve (ixhma)
- Ai duhet të kuptoje objektivat e përgjithshme te Ligjdhënësit në lidhje me ligjvënien dhe juridiksionin (nevojat, lehtësimet, etj.)
- Të kuptuarit dhe inteligjenca e tij duhet të jenë të nivelit të lartë
- Ai duhet t'i qëndrojë larg risive dhe besimeve të gabuara
- Ai duhet të jetë i devotshëm, i mëshirshëm, modest, i sinqertë dhe të punojë për hir të Allahut.

Për një Muxhtehid është e ndaluar të ndjek vendimet e një muxhtehidi tjetër, në lidhje me ixhtihadin, nëse një vendim i tillë nuk përputhet me vendimin e tij personal, ndërsa për dikë qe nuk e ka arritur nivelin e muxhtehidit është e ndaluar të praktikoj ixhtihad dhe të ndjek vendimet e veta për shkak të mungesës së kualifikimit për ixhtihad. Ixhtihadi nuk është një shëtitje ne park. Është një përgjegjësi e lodhshme dhe serioze që kërkon kohë, inteligjencë, investim, dituri dhe ndershmëri. Askush nuk lind muxhtehid, as nuk transformohet brenda natës nga student universiteti në një muxhtehid me të drejta të plota.


Dallimi ndërmjet Ixhmasë dhe Ixhtihadit

Ka një dallim shumë të thjeshtë mes Ixhmasë dhe Ixhtihadit, dhe ky mund të krahasohet me dallimin ndërmjet pjesës dhe të plotës. Nëse një muxhtehid arrin te një vendim i caktuar duke praktikuar ixhtihadin e tij, atëherë ky është vendimi i tij vetjak me baze individuale, po nëse të gjithë muxhtehidët e asaj kohe dalin në konkluzion të njëjtë dhe në mënyrë kolektive bien dakord rreth tij, atëherë ky vendim do të bëhet i detyrueshëm mbi të gjithë muslimanët si ixhma.


Ixhtihadi dhe Kijasi

Ixhtihadi teknikisht do të thotë për t'u orvatur dhe për t'u përpjekur në diçka, ndërsa në aspektin e jurisprudencës Islame (usuli-fikhu, e jo vetë fikhu) do të thotë të deduktuarit e statusit ligjor të një çështjeje në dritën e Kuranit Fisnik dhe Sunnetit të Bukur, kur Kurani dhe Sunneti janë të paqartë në lidhje me statusin e asaj çështjeje.

Kijasi teknikisht do të thotë të masësh, të peshosh, apo të llogarisësh duke përdorur një instrument apo diçka tjetër. Në aspektin e Usuli-fikhut (Parimet Islame të jurisprudencës) kijasi i referohet aplikimit të rregullit të një çështjeje të përmendur në tekstet e Kuranit dhe Sunnetit, dhe aplikimi i rregullit të asaj çështjeje ndaj një çështjeje tjetër, rreth së cilës Kurani dhe Sunneti janë te paqarte apo të heshtur. [13]

Dallimi mes ixhtihadit dhe kijasit qëndron në faktin se ixhtihadi është një fenomen shumë më i gjere dhe i përgjithshëm ndërsa kijasi mund të konsiderohet si një pjesë e ixhtihadit. Ixhtihadi është procesi i deduktimit të rregullave dhe ligjeve, pra i ligjvënies dhe juridiksionit, ndërsa kijasi është një kategori, sikurse Kurani dhe Sunneti. Kijasi praktikohet në ato raste kur rregulli i një problemi nuk është qartësisht i shprehur në tekstet primare, [14] por rregulli i një problemi tjetër shumë te ngjashëm ekziston qartësisht, dhe ky rregull mund të aplikohet me anë të analogjisë. Procesi i kërkimit, formulimit dhe nxjerrjes së ligjeve është ixhtihad, jo kijas. Nëse i shohim kuptimet praktike të të dyve shohim se ka një dallim të qartë në aplikueshmërinë e tyre. Shembuj prej të dyve duhet të mjaftonin për ta kuptuar këtë.

Nëse dikush konfrontohet me një çështje, evidenca tekstuale rreth së cilës nuk gjendet në Kuran, atëherë do të kërkonte në Sunnet. Nëse edhe Sunneti është i heshtur rreth kësaj çështjeje atëherë ai do të ushtronte të drejtën e tij, si i kualifikuar, për gjykim, duke pasur gjithmonë parasysh Kuranin Fisnik, Sunnetin, parimet e jurisprudencës islame (që do përfshinin kijasin) dhe qëndrimin metodologjik të Imamit të tij superior muxhtehid.

Mirëpo, nëse nuk ka argumente tekstuale në Kuran dhe Sunnet, dikush do të kërkoj për një shembull të ngjashëm i cili mund të gjendet në Kuran dhe Sunnet. P.sh.: lëndët dehëse apo të dëmshme përkundrejt alkoolit. Kurani Fisnik thotë: "O besimtarë, nuk ka dyshim se alkooli edhe loja me para edhe idolatria edhe shigjetat për falla janë të ndyra, nga punët e djallit, prandaj largohuni sish që të jeni të shpëtuar!", (5:90).

Për alkoolin pra është dhënë gjykimi i të qenit haram. Arsyeja e këtij rregulli nuk është për shkak se ai është i lëngshëm, as për shkak të ngjyrës se tij, as për shkak te shijes së tij, as nuk është alkooli haram për shkak te metodës së prodhimit. Alkooli është i ndaluar për shkak të natyrës se tij dehëse. Është efekti dehës që është i dëmshëm për konsumuesin që e bën mendjen të paaftë dhe të papërdorshme gjersa është nën ndikimin e dehësit. Alkooli dehën, prandaj ai është i ndaluar. Prandaj, drogat që dehin, janë haram.

Prandaj, edhepse drogat nuk janë përmendur veçantish në Kuran në lidhje me statusin ligjor të tyre, ne kemi përdorur analogjinë (kijasin) si metodë për të nxjerrë vendimin ligjor të tyre. Natyra e tyre dehëse i ka bërë ato të ndaluara. Pse? Sepse për shkak se Alkooli dehën, ai është i ndaluar. Me fjalë të tjera, çdo gjë që dehën, qoftë alkool, drogë ose diçka tjetër është e ndaluar në Islam.

Katër përbërësit e analogjisë (kijasit) janë: 1. Burimi, 2. Çështja, 3. Vendimi, 4. Arsyeja. Nëse një nga këta përbërës mungon, atëherë kijasi nuk mund të praktikohet.

Në shembullin e mësipërm, alkooli është burimi, droga është çështja në fjalë, ndalimi është vendimi, dhe, helmimi është arsyetimi.

Ixhtihadi pra, është praktika e plotë e deduktimit të ligjeve nga burimet e Islamit, dhe kijasi është, në rast nevoje, vetëm një pjesë e gjithë këtij procesi.


Taklidi

Taklid teknikisht do të thotë "të vendosesh një lak rreth qafës". Në sheriat taklidi do të thotë: "Të pranosh thëniet e dikujt tjetër pa argument". [15]

Fjala arabisht e përdorur këtu për argument është "huxhxheh", ndërsa vetë teksti i Kuranit është "huxhxheh" dhe po ashtu Sunneti i të Dërguarit të Allahut. Kështu që, ne, nuk mund t'i bëjmë taklid Allahut e as Pejgamberit edhe sepse Kurani e edhe Sunneti janë "huxhxheh". Për të praktikuar Taklidin, dikush duhët të pranoj thënien e dikujt tjetër pa kërkuar "huxhxheh" (argument), dhe kjo mund të jetë e mundur vetëm kur kjo thënie është larg kontekstit të drejtpërdrejte të Kuranit dhe Sunnetit, d.m.th nuk mund t'i bëhet taklid Kuranit dhe Sunnetit, nuk mund të jetë dikush mukalid i Allahut, as mukalid i Pejgamberit, por (mund të jetë) mutij (i bindur) ndaj Allahut dhe i bindur ndaj Pejgamberit, e, mukalid i Imamëve Ebu Hanifes, Shafiut, Malikut, dhe Ahmed ibn Hanbelit.

Nëse dikush do të më urdhëronte të bej ose të lë diçka që nuk gjendet drejtpërsëdrejti në Kuran e Sunnet, ose që gjendet në to por me një direktivë të turbullt dhe të pakuptueshme nga dikush të paditur si unë, atëherë bindja ime ndaj këtij personi të kualifikuar, është praktikimi i taklidit.

Kurani i Shenjtë dhe Sunneti janë burimet primare të ligjit Islam. Të gjithë ligjet e Sheriatit rrjedhin prej tyre, direkt ose indirekt. Rëndësia e Kuranit Fisnik është primare, nëse nuk gjejmë ndonjë tekst të nevojshme në lidhje me qartësimin e një çështjeje, kërkojmë në Sunnet. Nëse as aty nuk gjejmë diçka relevante i kthehemi ixhmasë, dhe pas asaj kijasit. Sigurisht duhet të kemi aftësitë e një muxhtehidi nëse duam të ndërmarrim një detyrë me një përgjegjësi kaq të madhe. Nëse nuk i plotësojmë kushtet që i nevojiten një muxhtehidi për deduktimin e ligjeve prej burimeve te Ligjit Islam, atëherë është e detyrueshme për ne te pranojmë vendimet e atyre dijetarëve që me të drejte praktikojnë ixhtihadin në procesin gjyqësor. [16]

Allahu thotë ne Kuran: andaj pyetni dijetarët e Librit, nëse nuk e dini (këtë), (16:43). Në fjalë të tjera, do te ketë gjithmonë një grup njerëzish që "nuk dinë" kundrejt disa të tjerëve që dinë në çështjet e natyrës fetare praktike, "të paditurit" duhet te pyesin "të diturit" d.m.th. njerëzit e dijes, për udhëheqje. Me ane te këtij teksti, bëhet e detyrueshme për çdo kë që nuk është i kualifikuar ne çështje të Sheriatit, që të adoptojnë dhe praktikojnë vendimet e ekspertëve ligjor të kualifikuar. Jo çdokush ka nevojë të ushtroj ixhtihadin, por duhet t'ia lërë atë eksperteve. Ka shumë ajete që i referohen kësaj çështjeje (25:74 / 9:122 / 4:83 / 17:71).

Ndonëse ka mospajtim mendimesh ndërmjet juristëve në lidhje me interpretimin e teksteve të ndryshme, mukalidit i duhet te ndjeke atë, që i duket atij me e përshtatshme në lidhje me praktikimin e islamit. Mukalidi duhet pastaj të përpiqet të ndjek të gjitha vendimet që muxhtehidi apo imami respektiv ka deduktuar prej burimeve, pavarësisht në janë ato vendime të lehta apo të vështira. Kjo është esenca e vërtetë e taklidit, përndryshe ndjekja e një Imami në një çështje, dhe lënia e tij për një imam tjetër në një çështje tjetër brenda të njëjtit akt adhurimi, nuk është taklid. Mukalidi duhet të pranoj të gjitha vendimet e një muxhtehidi të caktuar si përfundimtare në të gjitha kohët, sepse vendimet e një personi të kualifikuar për ixhtihad gjithmonë shpërblehen nga Allahu. [17]

Ka patur shumë "shkolla mendimi", ose medhhebe, të vendosur prej muxhtehidëve të kualifikuar, të cilët kane deduktuar ligjet e Sheriatit për njerëzit e thjeshtë përmes burimeve të ligjit Islam. Disa nga këto shkolla janë zhdukur për shkak te faktorëve të ndryshëm në Umetin Musliman. Ato shkolla që i kanë shpëtuar kohës, janë medhhebet e Imam Ebu Hanifes, Imam Shafiut, Imam Malikut dhe Imam Ahmed ibn Hanblit. Këto medhhebe vazhdojnë të qëndrojnë për shkak të diferencës se opinioneve mes tyre në çështje të ndryshme, megjithatë të gjitha konsiderohen të sakta. Kemi dëshmi se Sahabët kanë patur ndërmjet tyre diferenca mendimesh në çështje të natyrës praktike, ndërkohë që disa kanë praktikuar ixhtihad e disa të tjerë jo, por kanë parapëlqyer të pasojnë këta të parët që kanë praktikuar ixhtihadin. P.sh.: pas betejës së Bedrit, i Dërguari i Allahut, priti një shpallje nga Krijuesi për të vendosur rreth trajtimit të të burgosurve të luftës. Për shkak të vonimit të shpalljes, i Dërguari pyeti Sahabët, që të vendosnin ata në lidhje me fatin e të burgosurve. Dy opinione rezultuan më të spikatur se të tjerat: 1. Të burgosurit duhet të paguajnë një haraç për te siguruar çlirimin e tyre, që ishte mendimi i Ebu Bekr es-Sidikut. 2. Të burgosurit duhët ti dorëzoheshin familjarëve të tyre musliman të cilët do t'i vrisnin ata vetë, e që ishte mendimi i Omer el-Farukut. Mendimi i parë ishte ai që u zbatua prej Pejgamberit. [18]] Pra këtu shohim se ixhtihadi është praktikuar prej Sahabëve, të inkurajuar prej Pejgamberit, dhe diferencat ndërmjet Sahabëve, sigurisht konstruktive, janë të qarta.

Shkurtimisht, diferencat e opinioneve ndërmjet ekspertëve ligjor, mbi çështjet për të cilat nuk ka ixhma, është pjese e ligjvënies Islame, veçanërisht ne çështje për te cilat Ligjdhënësi Suprem nuk na ka dhënë një tekst të përcaktuar legjislacioni.


Telfik el-medhahib (përzierja dhe përshtatja)

Prej modestisë dhe devocionit të plote, ashtu sikurse është e pritur prej eksperteve ligjor të dalluar te një kalibri të tillë, Imam Ebu Hanife dhe Imam Shafiu kanë thënë se "nëse gjeni një Hadith që e kundërshton vendimin tim, atëherë ndiqni Hadithin". Disa vëllezër të qarqeve mësimore i kanë marrë pak më tepër se ç'duhet afër zemrës këto fjalë, dhe përpiqen të përfitojnë prej tyre në mënyrë të papërshtatshme. Disa prej tyre janë përpjekur të nënvlerësojnë dhe ofendojnë Imam të tillë të mëdhenj me akuza të injorancës dhe mungesës së kualifikimit, ndërsa të tjerë kanë sjelle referencat "më të forta" kundër Imamit të tyre, dhe kanë vepruar kundër vendimeve ligjore të tij, teksa pretendojnë te jenë ndjekës të atij Imami. Do të dëshiroja të citoja një sqarim në lidhje me thënien e Imamëve të nderuar, prej Profesor Abdul Hakim Muradit, i cili thotë: "Është e qartë se, paçka disa shkrimtarë të kohës sonë dëshirojnë të besojnë, këshilla të tilla kishin për qellim nxënësit e ditur të këtyre Imamëve, dhe assesi jo masat e pakualifikuara në shkencat islame. Imam Shafiu nuk ishte duke iu folur një grupi kasapësh, rojesh nate, apo bari gomarësh". [19]

Imamët e ndershëm ishin të gjithë të vetëdijshëm për atë çka bënin, dhe për rezultatin e çdo gjëje që thonin, prandaj ata ishin gjithmonë të kujdesshëm. Nëse ne, masat e paarsimuara, do ta merrnim për baze këtë shprehje e do te shkonim te kërkonim transmetime që kundërshtojnë mësimet e tyre, atëherë Sheriati do të shndërrohej në një shaka të thjeshtë. Do te ishte një ofendim i rende, jo vetëm kundrejt këtyre Imamëve, po kundrejt vetë Islamit, nëse ndokush e çdokush nga ne, t'ia niste ixhtihadit në mënyrë te pavarur.

Një shembull i kësaj mund te nxirret prej përpjekjeve të Nasirudin el-Albanit, "muhadithit", [20] kryesor të mëparshëm të Arabisë Saudite, i cili tentoi të tallej me shumë nga Hadithet e Pejgamberit që gjenden në libra të autoriteteve, [21] duke deklaruar se ata përmbajnë zinxhirë të dobët transmetimi, transmetues të papranueshëm, ose madje transmetues të panjohur në zinxhirët e tyre. Shumë nga dijetaret bashkëkohore e kanë kritikuar ashpër el-Albanin për shkak të mungesës së tij të kualifikimit dhe papërgjegjësisë së tij gjykimit të gabuar të tij të papërgjegjshëm në këtë lëmi, ku kërkohet saktësi e jashtëzakonshme dhe hulumtim i ndershëm.

Përpjekje te ngjashme janë duke u bërë nga njerëzit jo-medhhebist (personat që nuk ndjekin një shkollë mendimi apo interpretimi), po ato përpjekje janë një tallje për Ligjin Islam, Sheriatin. Duhet pasur gjithmonë në mendje se gradat e ndryshme të muxhtehidit, [22] duhet të mbesin të përqendruar në fushat e tyre specifike e të mos i kalojnë ato kufij. Ka patur shumë dijetarë musliman të një kalibri tepër te larte, dhe te gjithë kanë mbetur të palëkundur brenda një medhhebi të caktuar, duke pasur diferenca mendimi vetëm në fushën e vet të autoritetit dhe aftësinë e vet të ixhtihadit.

Ruhsa, në terminologjinë ligjore islame, nënkupton lëshim, lehtësim të një ligji të caktuar. Për shembull, ka katër rekate farz në namazin e drekës (dhuhr). Gjatë udhëtimit në një distancë te caktuar, [23] prej vendit të banimit, namazi i drekës shkurtohet nga katër rekate në dy. Ky shkurtim është i njohur si Kasr, dhe është pjesë e asaj që quhet Ruhsa (lëshim/lehtësim) . Ka shumë lehtësime tek medhhebet e ndryshme, për sa i përket veprimeve të ndryshme, lehtësime në abdes, në namaz, në zekat, në agjërim dhe pothuajse në çdo aspekt të jetës së përditshme. Tani lind pyetja, nëse është e lejuar që t'i marrim lehtësimet e medhhebeve të ndryshme e t'i bashkojmë ato, në mënyrë që t'ia lehtësojmë vetes akoma më shumë praktikimin. Përzierja dhe përshtatja e lehtësimeve prej medhhebeve të ndryshme quhet telfik i medhhebeve. Mbështetësit kryesore të telfikut janë Meulana Meududi, Sejjid Kutb dhe Muhammed Rashid Rida, [24] të cilët thonë se lehtësimet e medhhebeve duhet të bashkohen. Kjo, në mënyrë të paevitueshme do të krijonte konfuzion tek myslimanet dhe do të krijonte një medhheb të pestë të fshehur, i cili do të bazohej tek lehtësimet si burim të parë. Kjo do të ishte një tallje e bukur.

Telfiku, apo kryerja e një ibadeti apo një vepre në përputhje me rregullat e më shumë se një medhhebi, të cilët nuk bien dakord me njeri-tjetrin, do te thotë t'i braktisesh katër medhhebet dhe te krijosh një medhheb të pestë. [25] Imam Xhelaludin el-Mehalli, autori i parë i tefsir el-xhelalejn, thotë ne komentin e tij për "xhem el-xhewami" të Imam Xhelaludin Sujutiut: "Të kryerit e një ibadeti duke ndjekur rregullat e dy, tre apo katër medhhebeve, të cilët nuk bien dakord me njeri-tjetrin është mosbindje ndaj ixhmasë së atyre medhhebeve. Telfiku pra, është i pamundur". [26]

Kasim ibn Ketlubegha, në veprën e tij tes'hih, Muhamed el-Bagdadi el-Hanefi në veprën e tij "taklid", Ibn Humam në "tahrir" e tij, Hasan el-Sherenbulali në "el-'ikd el-Ferid", Isma'il en-Naeblusi, në komentimin e tij të "el-durer", 'Abdul Rahman el-'Imadi el-Hanefi, në "el-mukaddimeh" e tij, Ibn Humam në "fet'h el-kadir", Ibn Nuxhejm në "beh el-ra'ik", Muhamed 'Abdul Rahman el-Silheti në "sejf el-ebrar el-meslul 'alal fushar" dhe Ibn 'Abidin në "radd el-muhtar" e tij, etj., të gjithë refuzojnë konceptin e telfikut. [27] Këta dijetarë dënuar ithtarët e telfikut dhe disa madje i kanë akuzuar ata mulfikët (ata të cilët përkrahin telfikun) për herezi.

Muhammed el-Bagdadi el-Hanefi dhe Imam el-Maneviu kanë cituar Ibn Humamin të ketë thënë se ndaj dikujt që e ndryshon medhhebin duke përdorur ixhtihadin ose një dokument si provë duhet aplikuar ta'zir (dënim i legjisluar jotekstual). [28] Ne librin e tij "tahrir", ibn Humami e shkruan qartësisht se bashkimi i medhhebeve (telfik el-medhahib) nuk është i lejuar. [29]

Alameh Hafiz Hasan ibn Muhammed et-Tajjibi gjatë shpjegimit të një hadithi në veprën "mishkaat" thotë: "Një person që i bashkon lehtësimet e medhhebeve, bëhet zindik". [30]


Konkluzioni

Është rënë dakord në mënyrë unanime prej dijetarëve të mëdhenj të Islamit, se për te qenë në gjendje për të deduktuar ligje prej burimeve të Sheriatit, duhet pasur aftësi të besueshme në ekspertizën juridike në atë fushe. Dikush duhet te jetë pra një muxhtehid (Jurist musliman), të ketë përmbushur me rigorozitet kushtet e nevojshme për te kryer ixhtihad. Është kategorikisht e ndaluar për një muxhtehid të ndjek vendimet e një muxhtehidi tjetër pa argumente. Nëse i mungon ndonjë nga këto kushte, atëherë duhet të pranoj vendimet e muxhtehidit i cili është mbi të në gradat e epërsisë së ixhtihadit. Është e detyrueshme (vaxhib) për këdo që nuk është muxhtehid, të behet mukalid (ndjekës i një muxhtehidi) - ose Mukajjed (i kufizuar në vendimet juridike të një muxhtehidi).

Nuk është e lejueshme përzierja e fetvave dhe lehtësimeve të medhhebeve të ndryshme (në një ibadet të caktuar) duke krijuar kështu një medhheb të pestë. Nuk ka një medhheb të pestë në Islam, dhe kjo është diçka mbi të cilën kanë rënë dakord dijetarët e Umetit. Ajo që Imamët kanë thënë, në lidhje me refuzimin e fetvave të tyre në rast se argumentet janë kundër këtyre fetvave, nuk është diçka qe na takon neve jo-dijetarëve në nivelin tonë të taklidit, por është diçka qe aplikohet prej nxënësve elitare të cilët posedojnë gradën muxhtehid fi madhhab (muxhtehid brenda rrezes metodologjike të një shkolle të caktuar). Ne, njerëzit e thjeshtë, duhet të pranojmë rregullat e shkollës që ndjekim, pa pyetur. Taklidi është për ne i detyrueshëm (vaxhib) dhe duhet ta pranojmë këtë fakt.

Dijetaret e kalibrit më të lartë, të cilët i konsiderojmë si ajka e krijimit pas Profetëve dhe Sahabëve, ekspertë elitar të shkencave Islame, të tillët si: Sayyiduna Imam el-Razi, Sejidina Imam el-Gazali, Sejidina Imam et-Tirmidhi, Sejidina Imam Ebu Davud, Sejidina Imam el-Buhari, Sejidina Ba Jezid el-Bistami, Sejidina Abdul Kadir el-Xhilani, Sejidina Beha el-Hak en-Nekshbendi, Sejidina Imam en-Newewi, Sejidina Ibn Ebi Shejbeh, Sejidina Ibn Huzejmeh, Sejidina Museddad ibn Muserhad, Sejidina Imam el-Sen'ani, Sejidina Imam Xhelaluddin el-Mehalli, Sejidina Imam Xhelaluddin es-Sujuti, Sejidina Ibn 'Abidin, Sejidina Ibn Kudameh, Sejidina Imam Zufer, Sejidina Imam Muhammad el-Shejbani, Sejidina Imam Ebu Jusuf, Sejidina Imam Ahmad Raza Han dhe Sejidina Abdul Haqq Muhaddith el-Dehlawi, etj. etj., janë të gjithë ndjekës të një medhhebi, pra mukalid. Rrallë ka ndonjë "dijetar ortodoks" (tradicional) në Islam që nuk ka ndjekur një medhheb te caktuar, në fakt nuk ka asnjë të tillë.

Imam Gazali esh-Shafii ka thënë se është e domosdoshme për muslimanet të ndjekin një prej medhhebeve të pranuara, për të shmangur rrezikun vdekjeprurës të keqinterpretimit të burimeve (duke pas respekt për të katër shkollat). [31]

Shejh Seid Ramadan el-Buti, në librin e tij "Jomedhhebzimi: Bidati më i rrezikshëm në sheriatin Islam" pyet: "Nëse fëmija i dikujt është i sëmurë rëndë, a kërkon njeriu vetë në librat mjekësor diagnozën e duhur dhe ilaçin, apo duhet ai të shkoj tek një mjek i trajnuar"? Ai i përgjigjet pyetjes së tij duke thënë: "Është e qartë, mendja e shëndoshë e dikton opsionin e fundit. Dhe kështu është në çështjet e fesë, të cilat janë në fakt edhe më të rëndësishme dhe potencialisht të rrezikshme, ne do të ishim budallenj dhe të papërgjegjshëm nëse provojmë vet përmes burimeve, dhe të bëhemi mufti të vetes. Në vend të kësaj, ne duhet të dimë se ata që kanë kaluar tërë jetën e tyre duke studiuar Sunnetin dhe parimet e ligjit, ka shumë më pak të ngjarë të kenë gabuar sesa ne".

Mësuesi im i nderuar, Profesor Imran Ahsan Han Niazi, në parathënien e përkthimit të tij të librit "Bidajat el-muxhtehid wel nihajat el-muktesid" nga Kadi Muhammed ibn Rushd el-Kurtubiu, thotë: "Taklidi, për dallim prej konservatorizmit të verbër, është themeli i të gjitha marrëdhënieve i bazuar në besim, ai ajo në mes pacientit dhe mjekut të tij, një klienti dhe avokatit të tij, dhe një biznesi dhe kontabilistit të saj. Kjo është një metodë ligjore për të siguruar që gjyqtarët të cilët nuk janë muxhtehid plotësisht të kualifikuar mund të jenë në gjendje të vendosin rastet në dritën e (shembujve) të mëparshëm të parashtruara nga ana e juristëve të pavarur ... Sistemi i taklidit thotë, për shembull, se për aq kohë sa i padijshmi nuk ka marrë trajnim për t'u bërë një mjek, ai nuk mund të praktikoj mjekimin. Në rastin e mjekësisë një person i tillë mund të quhet sharlatan dhe mund edhe të ndëshkohen bile, por në rastin e ligjit islamik ai ka marrë një përgjegjësi shumë më të rënda: ai pretendon se mendimi që ai është duke shprehur është ligji që ka për qëllim Allahu".

Prandaj, ne, konkludojmë, në dritën e shumë dëshmive tekstuale prej Kur'anit Fisnik, Sunnetit të të Dërguarit të Allahut, ixhmaja e dijetarëve të kualifikuar të Islamit, konsensusin praktik të Umetit musliman, dhe mendjes së shëndoshë, se në qoftë se dikush nuk ka arritur shkallën e një muxhtehidi, ai duhet të ndjekë dhe të pranojnë vendimet juridike të një muxhtehidi të kualifikuar, një Imami, dhe t'i përmbahet një shkolle të veçantë të mendimit, një medhhebi, në mënyrë që të jetoj si një musliman i suksesshëm në këtë botë, dhe të ketë sukses në botën e përtejme.

Autor: Shejh Tahir Mahmud Kiani
Përktheu: Ajlin Isaj
Burimi: http://marifah.net/articles/taqlid-tahirkiani.pdf

_________________________

[1] - Fetva: vendim ligjor në Islam i dhënë nga një autoritet ligjor. Autoriteti qe ka te drejte për dhënien e një vendimi të tillë quhet Mufti.
[2] - Ixhtihad: Përdorimi i arsyetimit intensiv vetjak për deduktimin e informacionit në lidhje me rregullat e Sheriatit. Ai që është i kualifikuar për të bërë ixhtihad njihet si muxhtehid (jurist).
[3] - Medhheb: Shkolle mendimi dhe interpretimi që i përket një Imami të caktuar, duke iu mbajtur metodologjisë së deduksionit të ligjeve prej burimeve të Sheriatit.
[4] - Teklid: Ndjekja që i bën një Jo-muxhtehid vendimeve juridike të një muxhtehidi në çështje të ligjit Islam praktik, pa kërkuar argumentin për to.
[5] - Muhammed Rashid Rida, Muhammed Abdu, Sajid Kutb, Abul Ala Mevdudi dhe të tjerë janë akuzuar të kenë lidhje masonike, me Muhammed Abdunë si kryetar i llozhës masonike të Kajros.
[6] - Mishkaat al-masaabeeh, Libri i Udheheqjes, gjithashtu Tirmidhi, vell. 1, gjithashtu Darimi.
[7] - Sunen en-Nesai, Vëllimi 2, Libri i Gjykimit, Kapitulli i të gjykuarit në përputhje me njerëzit e dijes.
[8] - Ka një numër te madh thëniesh të të Dërguarit të Allahut që e përcaktojnë këtë pikë p.sh.: "Umeti im nuk do të bashkohet në gabim", "Umeti im nuk do të jetë bashkë në diçka të gabuar", "I kërkova Allahut që Umeti im të mos bashkohet në diçka te gabuar, dhe Ai ma dha atë", "Mëshira e Allahut është me shumicën (e muslimanëve)", "Ajo qe myslimanet e shohin te mire, eshte e mire tek Allahu", etj.. Edhe pse këto rrëfime janë ahad (zinxhir i vetëm transmetimi) përmes referencës se tyre kolektive mbi vlefshmërinë e ixhmasë, e cila vërtetohet përmes el-tewatur el-menewi (Implikim i vazhdueshëm - kuptime të njëjta të transmetuara përmes shumë zinxhirëve të transmetimit), ndonëse fjalët e tyre mund të ndryshojnë), kjo na jep një besim të bazuar dhe argumente solide në favor te ixhmasë. [Dr Husein Hamid Hassan, usul el-fikh (arabisht), Dar el-Nehdet el-Arabijeh, Kairo: 1970, fq. 297].
[9] - Profesor Shejh Muhammed Imdad Husein Pirzada, Tefsir imdal el-keram (urdu), el-Keram publications: 2004, Vëllimi 1, fq. 274.
[10] - Abdul Kadir Audeh, al-tashri al-Jana al-Islami (arabisht), Dar al-Katib al-Arabi, vell. 1 fq.179, dhe al-amidi(arabisht) vell.4, fq.115.
[11] - Al-Shawkani, irshad al-Fuhul ila tahqiq al-haqq min ilm al-usul (arabisht), Al-Maktabah al-Athariyya: 1327 h. fq.83.
[12] - Dr. Husein Hamid Hassan, usul al-fiqh (arabisht), Dar al-Nahdat al-Arabijja, Kairo: 1970, gjithashtu Dr. Abdul Karim Zaydan, al-wajiz fi usu al-fiqh (arabisht), botimi i gjashte, fq.401.
[13] - Shahzad Iqbal Shaam, Burimet e Ligjit Islam, Burimi i katert: kijasi (urdu), Akademia e sheriatit, Universiteti internacional islam islamabad: 1997, fq.2.
[14] - Kurani i Shenjte dhe Suneti Fisnik i te Derguarit Muhammet sav jane burimet primare te jurisprudences islame, per shkak te natyres se tyre te qarte te evidences tekstuale.
[15] - Imam al-Gazali, al-mustafa (arabisht), vell.2, fq.387.
[16] - Muhammed Zekerija al-Bardajsi, usul al-fiqh (araibisht) Dar al-thaqafa li Nashri ua Tauzi, fq. 477.
[17] - Mishkat al-masabih, Libri i Udheqjes, (mutefek alejh).
[18] - Profesori i Drejtësisë Pir Muhammed Keram Shah el-Ez'heri, zia' el-nebi, (urdu) Zia' el-Kuran Publications, Ganj Baksh Road, Lahore (Pakistan): 1451 h./1994, vëll. 3, fq.385.
[19] - Abdel Hakim Murad, Të kuptuarit e katër medhhebeve - faktet rreth Ixhtihadit dhe Teklidit (anglisht), wise muslims publications: 1995, fq.12.
[20] - Muhadith - mjeshtër i hadithit- dikush i mësuar në literaturën e hadithit dhe i kualifikuar për të përcaktuar vlerën dhe autenticitetin e haditheve.
[21] - Sahih el-Buhari, Sahih el-Muslim, etj..
[22] - Ka kryesisht gjashtë gradë të muxhtehidit, dhe sot nuk ekziston askush që të mund të pretendojë graden me te larte, atë të Muxhtehidi fil Shari'i (muxhtehid i sheriatit) e quajtur ndryshe muxhtehid el-mutlak. (jurist i pakufizuar), katër imamët e mëdhenj i përkasin kësaj kategorie.
[23] - Distanca e udhetimit ndryshon sipas medhhebit.
[24] - Shih librin e Muhammed Rashid Ridase "Muhawarat", i cili sulmon kater medhhebet e Ehli Sunetit dhe Xhematit dhe refuzon ixhmanë.
[25] - Rruga e sunizmit, Waqf ikhlas publications, Stamboll: 1991.
[26] - Ibid.
[27] - Ibid.
[28] - Ibid.
[29] - Ibid.
[30] - Zindik: ateist i cili nuk beson ne asnje fe (medhheb) por pretendon te jete Musliman ne menyre qe ti beje myslimanet jofetare, ateiste (la madhhabi).
[31] - Abdal Hakim Murad, Te kuptuarit e kater Medhhebeve - faktet rreth Ixhtihadit dhe Teklidit, (Anglisht), Wise Muslim Publications: 1995, fq.11).